پریودنتیت

بیماری پریودنتیت (periodontitis) به معنای “التهاب بافت های اطراف دندان” بوده که جزء عفونت های جدی لثه محسوب می شود و به بافت نرم و استخوان که از دندان حمایت می کند، آسیب وارد می کند. تمام بیماری های اطراف دندان(پریودنتال)، که شامل پریودنتیت نیز می باشد، روی پریودنشیم (Periodontium) تاثیر می گذارند. پریودنشیم همان بافت اطراف دندان است که نقش محافظتی دارد. این بیماری بافت استخوانی اطراف دندان را به کندی و پیوسته از بین می برد. جانوران میکروسکوپی مانند باکتری به سطح دندان چسبیده و تکثیر می شوند که بدن هایی با ایمنی بالا  به این عمل، واکنشی نظیر التهاب نشان می دهند.

پریودنتیت اگر درمان نشود نهایتا منجر به  از دست رفتن دندان ها، بالا رفتن خطر سکته قلبی ضربه، و یا دیگر مشکلات می شود. باکتری های پلاک (مایع بی رنگ و چسبناکی که روی سطح دندان ساخته می شود) رایج ترین علت بیماری های لثه ای است. پریودانتیکس (Periodonticsعلم امراض لثه و بافت های اطراف دندان) در دندانپزشکی علم پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری های لثه و ساختاری است از دندان محافظت می کند. در کل، ۸ رشته تخصصی در دندانپزشکی وجود دارد که پریودانتیکس یکی از آنهاست. اگر قصد انجام ایمپلنت را دارید باید به یک پریودنتیست (متخصص لثه ) مراجعه کنید. در بسیاری از موارد، پریودنتیت قابل پیشگیری بوده و به علت رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان اتفاق می افتد.

تفاوت پریودنتیت و آماس لثه چیست؟

آماس لثه قبل از پریودنتیت اتفاق می افتد و معمولا به التهاب لثه برمی گردد؛ در حالی که پریودنتیت نوعی بیماری است که در آن بافت و استخوان تخریب می شوند. در ابتدا، باکتری های پلاک روی سطح دندان جمع شده و باعث قرمز و ملتهب شدن لثه ها می شوند که در این صورت دندان ها هنگام مسواک زدن خونریزی می کنند. با وجود اینکه لثه ها تحریک شده و آزاردهنده می شوند، آماس لثه منجر به لقی دندان ها و آسیب جدی به استخوان و بافت های اطراف نمی شود.

حتما بخوانید: چگونگی تشکیل پلاک ها به روی دندان و جرم گیری

آماس لثه اگر درمان نشود می تواند منجر به پریودنتیت شود. پریودنتیت باعث افتادگی لثه ها و استخوان شده و  فواصل بزرگ تشکیل می دهد. ذرات باقی مانده ی غذایی در فضای بین لثه و دندان جمع شده و آن قسمت را آلوده می کنند. همزمان با پخش شدن پلاک زیر لثه، سیستم ایمنی بدن به باکتری ها حمله می کند و استخوان و بافت های مجاور دندان که از دندان نگه داری می کنند، را تخریب می کند که ممکن است منجر به لقی دندان یا افتادن آن شود.  در بیانی ساده تر، پریودنتیت شامل تغیرات برگشت ناپذیر ساختار های اطراف دندان بوده در حالی که آماس لثه اینگونه نیست.

مسبب بیماری پریودنتیت چیست؟

علت بیماری پریودنتیت باکتری های پلاک می باشند. پلاک ماده چسبناکی است که چند ساعت پس از مسواک زدن روی دندان ها تشکیل می شود. جالب توجه است که این، واکنش بدن انسان به عفونت های باکتریایی است که بیشتر مشکل ساز می شود. سلول های دستگاه ایمنی بدن در تلاش برای از بین بردن باکتری ها، ماده ای از خود آزاد می کنند که باعث التهاب و تخریب لثه ها،رباط پریودنتال و یا استخوان آلوئولار (alveolar bone) می شود. این روند به تورم، خونریزی لثه ها، علائمی از التهاب لثه (که اولین مرحله بیماری پریودنتیت است) و لق شدن دندان ها که نشانه ای از پریودنتیت شدید می باشد(مرحله پیشرفته بیماری) منجر می شود.

مسئله دیگر آنجاست که اگر پلاک روی دندان ساخته شود به مرور زمان سخت و آهکی شده و به سنگ یا جرم (calculus)( که معمولا رسوب (tartar) نیز نامیده می شود) تبدیل می شود. از آنجایی که جرم برآمده تر از مینای دندان و یا سمنتوم(cementum) ( لایه ای که ریشه دندان را می پوشاند) است، در صورت ادامه پیدا کردن این انباشتگی، پلاک های بیشتری به آن می چسبند. استفاده از خمیر دندان ضد رسوب می تواند روند انباشته شدن جرم در اطراف دندان را کند کند اما تاثیری در رسوب هایی که قبلا در حد فاصل دندان و لثه جمع شده اند، ندارد .

علائم بیماری

لثه های سالم محکم، و به رنگ صورتی روشن می باشند و به درستی اطراف دندان را احاطه کرده اند. نشانه ها و علائم پریودنتیت به شرح زیر است:

• لثه های باد کرده و متورم.
• لثه هایی به رنگ قرمز تیره و روشن یا مایل به ارغوانی.
• حساس شدن لثه ها هنگام لمس شدن.
• لثه ها به آسانی خونریزی می کنند.
• افتادگی لثه ها که باعث می شود دندان ها بلند تر از آنچه هستند به نظر برسند.
• به وجود آمدن فضا های جدید بین دندان ها.
• به وجود آمدن چرک بین دندان ها و لثه ها.
• تنفس نادرست.
• لق شدن دندان ها.
• احساس درد هنگام جویدن.
• تغییر حالت روی هم قرار گرفتن دندان ها هنگام گاز زدن.

بیماری پریودنتیت انواع مختلفی دارد و معمول ترینشان عبارت است از:

پریودنتیت مزمن: که معمول ترین نوع آن است اغلب در بزرگسالان دیده می شود؛ اگرچه کودکان نیز می توانند به آن مبتلا شوند. مسبب این نوع پریودنتیت افزایش پلاک های دهان است که به مرور زمان و به آهستگی  باعث وخامت وضعیت بیمار شده که در صورت درمان نشدن منجر به از بین رفتن لثه و استخوان و از دست رفتن دندان می شود.

پریودنتیت تهاجمی: معمولا از کودکی و یا  از ابتدای بزرگسالی آغاز شده و افراد کمتری به آن مبتلا می شوند. این بیماری بیشتر روی خانواده ها تاثیر گذاشته و در صورت درمان نشدن به سرعت منجر به از دست رفتن تصاعدی استخوان و دندان می شود.

بیماری نکروز دندان(Necrotizing periodontal disease): که با عنوان مرگ بافت های لثه، رباط دندان، و استخوان محافظ که به علت کم خونی (نکروز یا مردگی(Necrosis)) رخ می دهد، نیز شناخته می شود. این بیماری در نهایت منجر به عفونت شدید می شود. به طور کلی، افرادی که سوء تغذیه دارند و یا سیستم ایمنی شان ضعیف شده است( مانند بیماران مبتلا به HIV، سرطان و غیره) بیشتر در خطر ابتلا به این نوع بیماری هستند.

پیشگیری

التهابات اطراف لثه یا پریودنتال اجتناب پذیر بوده و می توان با رعایت بهداشت دهان و دندان و همچنین انجام مداوم آزمایشات پیشرفته و رسیدگی های دندانی؛ از پریودنتیت و پیشرفته شدن التهابات لثه جلوگیری کرد.

چند عامل مهم در رعایت بهداشت دهان و دندان عبارت است از:

• مسواک کردن سطح و کناره های دندان دوبار در روز (مسواک شما باید اندازه و دیگر ویژگی های یک مسواک خوب را داشته باشد).
• تمیز کردن فضای بین دندان ها (قسمت هایی که برس های مسواک قادر به تمیز کردنشان نیستند) با استفاده از نخ دندان و برس های بین دندانی (بسته به اندازه فضای بین دندان ها) یکبار در روز.
• نخ دندان بهتر است برای قسمت هایی استفاده شود که دندان ها به هم نزدیک بوده و با فاصله کم و یا بی فاصله از هم قرار دارند در حالی که برس های بین دندانی برای فاصله های بیشتر مناسبند. فضا های بین دندان های کج و درهم و یا اطراف پر کردگی ها، روکش ها و دندان های مصنوعی باید رسیدگی های ویژه شوند زیرا پلاک به آسانی در این محل ها جمع شده و دسترسی به این قسمت ها را محدود می کند.
• دهان شویه ها آنتی باکتریال مکمل مفیدی برای مسواک زدن به شمار می آیند زیرا رشد باکتری ها را مهار کرده و تغیرات التهابی را کاهش می دهد. دهان شویه ها باید پس از مسواک زدن استفاده شوند.
• در صورت تمیز نکردن دندان ها، رسوب پلاک روی دندان ها تشکیل شده، و همین رسوب روی هم انباشته می شود وبه ماده ای سخت و ثابت (سنگ یا جرم که معمولا با عنوان رسوب شناخته می شود) تبدیل می شود که با مسواک نیز از بین نمی رود. دندانپزشک یا متخصص لثه در طی معاینه های مداوم، این رسوب ها را تشخیص داده و طی یک عملیات پاکسازی حرفه ای آنها را از بین می برد. پس از از بین رفتن رسوب ها، دندان ها با خمیری مخصوص صیقل داده می شوند تا سطح شان صاف شده و احتمال تجمع پلاک روی آنها کمتر شود.

چه عواملی خطر  ابتلا به پریودنتیت را افزایش می دهد؟

چند عامل احتمال ایجاد و پیشرفت پریودنتیت را افزایش می دهند، عواملی مانند استرس، برخی بیماری های جدی مثل دیابت، و از همه مهم تر استعمال دخانیات است.

استعمال دخانیات و پریودنتیت

• عمدتا افراد سیگاری بیشتر از افراد عادی  به این بیماری مبتلا می شوند.
• احتمال موفقیت درمان های پریودنتال(مانند ایمپلنت و پیوند لثه یا استخوان) در افراد سیگاری، بسیار کمتر از افراد غیر سیگاری است و این به علت کند بودن روند بهبودی در بافت های بدن این افراد است.
• روند بیماری پریودنتیت و همچنین از دست دادن دندان ها در افراد سیگاری بسیار سریع تر از دیگر افراد است.
• ۹۰% افرادی که بدن هایشان به درمان های پریودنتیت جواب نمی دهد، سیگاری هستند.

پریودنتیت چگونه درمان می شود؟

معمولا با ارزیابی دقیق و روش درمانی مناسب می توان به طور کامل روند بیماری پریودنتیت را متوقف کرد. کلید داشتن درمانی موفق عبارتست از تمرین و تکرار نکات بهداشتی دهان و دندان و از بین بردن باکتری های پلاک که مسبب اصلی آغاز روند بیماری هستند.

• راهنمایی ها و توصیه های بهداشت دهان و دندان

هدف از روش درمانی، رعایت بهداشت دهان و درمان، کاهش تعداد باکتری های دهان به منظور کاهش سطح التهاب دندان است. دندانپزشک ابتدا علت بیماری پریودنتیت را بیان کرده و سپس به طور دقیق نحوه رسیدگی و تمیز نگه داشتن دندان ها و لثه ها را برای بیمار شرح می دهد. وی نحوه استفاده بهتر و کار آمد تر انواع ابزار هایی که برای تمیز کردن دندان استفاده می شود را توضیح می دهد؛ مثلا صحیح ترین روش مسواک زدن دندان ها، و نحوه استفاده درست از نخ دندان و برس های تمیز کننده بین دندان را آموزش می دهد.

–        پاکسازی حرفه ای

تمام رسوبات نرم دندان را می توان از قسمت های قابل دسترسی پاک کرد و دندان ها را با فلوراید صیقل داد و درمان کرد. با توجه به میزان پیشرفتی که در کنترل پلاک دهان و سلامت لثه ها دیده می شود، آموزش ها و پاکسازی های بیشتر در صورت لزوم در دیدار های بعدی انجام می شود. قدم بعدی از بین بردن تمام جرم و رسوبات باکتریایی از سطح ریشه و ورم های لثه، توسط دندانپزشک می باشد.

درمان با آنتی بیوتیک

در برخی موارد آنتی بیوتیک برای عفونت های جدی و مزمن لثه که با رعایت بهداشت دهان و دندان نیز بهبود نیافته اند، یا بدون سنجش های میکروبیولوژی(میکروب شناسی) تجویز می گردد.

ارزیابی مجدد

پس از چند هفته دندانپزشک یا متخصص لثه، کل لثه ها را ارزیابی کرده تا  از روند بهبودی اطمینان حاصل کند. دندانپزشکان برای ثبت عمق ورم های لثه و جلوگیری از خونریزی لثه ها، از وسیله ای استفاده می کنند که به آن پروب پریودنتال می گویند. در صورتی که ورم های کنار لثه بهبود نیافته باشند ممکن است روش های درمانی دیگری مانند جراحی های اصلاحی توصیه  شود.

درمان اصلاحی( جراحی)

در بعضی از مواقع، برای از بین بردن باکتری های پلاک و رسوباتی که درون کیسه های التهابی زیر لثه و روی سطح ریشه ها یا همان فورکیشن ها(furcations)(قسمتی که ریشه ها از هم جدا می شوند) تشکیل شده اند، از جراحی استفاده می کنند. مسواک و نخ دندان قابل دسترسی به این قسمت ها نبوده و از این رو تا زمانی که باکتری ها می توانند در این محل ها ساکن شوند، التهاب ها نیز از بین نمی روند. در بیهوشی موضعی، لثه برداشته شده و سطح ریشه ها تحت نظارت دقیق پزشک  پاکسازی می شود تا از نابودی تمام باکتری ها اطمینان حاصل کند. در برخی مواقع می توان همزمان با این عمل، استخوان از دست رفته را نیز با روش های خاص و احیا کننده درمان کرد. در انتهای جراحی، لثه ها سرجای خود بخیه می شوند.

مراقبت های بعد از عمل، درمان های حمایتی 

موفقیت های بلند مدت در درمان های بافت های دندان به تلاش خود فرد در رعایت بهداشت دهان و دندان و گروهی که رسیدگی ها و ارزیابی های مداوم دندان بیمار را بر عهده دارند، برمی گردد. پس از گذشت اولین مرحله از درمان، دندانپزشک باید شرایط لثه شما را در فواصل زمانی کوتاه، بررسی کرده و از بهبود التهاب ها اطمینان حاصل کند. تناوب ملاقات های بیمار با پزشک مربوطه، به شدت بیماری و خطر پیشرفت بیماری در آن شخص بستگی دارد. معمولا قرار های ملاقات با پزشک برای هر سه تا شش ماه تنظیم می شوند.

ملاقات ها ی مداوم با پزشک بسیار مهم است زیرا طی این ملاقات ها پزشک از تکرار نشدن روند بیماری و عدم تخریب بیشتر لثه ها و استخوان های محافظ اطمینان حاصل می کند و اگر نشانه ای از ادامه روند بیماری وجود داشته باشد، می تواند محل التهاب را تشخیص داده و در مراحل اولیه، آن را درمان کند. همچنین نحوه صحیح رسیدگی های بهداشتی دهان و دندان به بیمار آموزش داده می شود تا از ایجاد التهاب جلوگیری شود.

موفقیت در درمان بیماری های پریودنتال نیازمند همکاری کامل بیمار و رعایت بهداشت روزانه دهان و دندان و شرکت در جلسات مقرر ملاقات با پزشک است.